In deze rubriek nemen we een kijkje achter de schermen bij de leden van de BIN NL-community. Dit keer bij Niek Verlaan. Hij is adviseur voor Gezond Stedelijk Leven met expertisegebied 'gedrag' bij de gemeente Utrecht. We spreken met hem over zijn drijfveren en de uitdagingen in dit werk.

Je bent gedragsexpert bij de Gemeente Utrecht. Wat houdt jouw werk in?

Mijn ‘opdracht’, zoals ik ‘m zelf formuleer, is het verder brengen van gedrag binnen onze organisatie. Tot 2018 deed ik dit bij de afdeling Volksgezondheid. Mijn palet was breed. Zo leverde ik een bijdrage aan wandelend vergaderen, stimuleren van traplopen, gezonde traktaties op basisscholen, stimuleren van contact tussen ouders met hun pasgeboren baby, organiseren van laagdrempelig sporten na het werk – de zogeheten BootcAmbtenaar – en het stimuleren van staand werken.

Inmiddels werk ik bij de afdeling Mobiliteit. De oorspronkelijke vraag daar was of ik een gedragsexpertiseteam wilde oprichten. Dat heb ik niet gedaan, maar ik ben wel aan de slag gegaan met het op een hoger niveau brengen van de gedragsexpertise in de organisatie, onder andere door een masterclass te organiseren. Vijftig collega’s verdiepten zich een dag lang in gedragskennis en de praktijk. Hierdoor ontstond extra enthousiasme voor het gedrag en spraken we met elkaar af een gedragsaanpak te ontwikkelen.

Daarnaast breng ik mijn gedragsexpertise in bij verschillende projecten, zoals fietsstimulering op MBO en basisscholen, oprichten van Fietshub Overvecht – goedkope fietsen voor mensen met een laag inkomen –, stimuleren van alternatieve fietsroutes én snelheid remmende maatregelen door optische illusies.

Wat drijft jou in dit werk?

Het is zeker niet dat ik bij nul moest beginnen. Veel collega’s doen al prachtige projecten en hebben al interesse in nudging of ander soortige gedragsmaatregelen. Op dit enthousiasme vaar ik zo veel mogelijk mee. Daarbij krijg ik de ruimte en het vertrouwen om mijn ding te doen.

Wat ik mooi vind, is dat ik het resultaat van interventies soms letterlijk voor mijn neus zie gebeuren. Zo geef ik wel eens een rondleiding in de Utrechtse binnenstad waarbij een aantal straten zijn heringericht vanuit het perspectief van de voetganger. Tijdens de wandeling zie…. nee je vóelt echt het effect dat de omgeving op jou en andere mensen heeft! Wat bijvoorbeeld een stoeprand al niet kan doen met het straatbeeld, is ongelooflijk.

Welke inzichten of tools mogen volgens jou niet ontbreken in een gedragsaanpak?

Er zijn zo veel mooie inzichten! Ambtenaren zijn geneigd na te denken over de vraag: hoe kunnen we dit probleem oplossen? We doen er goed aan om vaker te vragen: waarom is dit probleem er eigenlijk, waarom doen ze het gewenste gedrag nog niet? Deze vraag impliceert veel meer interesse in de oorzaak; een onderzoekende mindset. En dat is belangrijk, want gedrag is complex en mega context afhankelijk. Achter je bureau de perfecte oplossing verzinnen, werkt in veel gevallen niet of levert vervelende bijeffecten op.

Daarom is het belangrijk om te analyseren hoe de situatie is en te achterhalen waarom mensen zich nu zo gedragen. Waar mogelijk te experimenteren, om te testen of je idee werkt en of het geen vervelende bijeffecten heeft. En tot slot altijd een fatsoenlijke evaluatie uit te voeren waarin je nagaat of je je gedragsdoelstellingen hebt gehaald

Wat zie je als de grootste uitdaging in jouw werk?

Voor mij persoonlijk is het een uitdaging om niet overal ‘ja’ op te zeggen. Collega’s weten mij goed te vinden en ik krijg dan ook vele verschillende vragen in mijn mailbox. Ik vind alles interessant en ben vereerd dat ze mij vragen, maar ben natuurlijk niet op al die gebieden expert.

Verder is het een enorme uitdaging om rekening te houden met alles wat in de praktijk invloed kan hebben op de beoogde gedragsverandering. Zo leerde ik in een project over optische illusies op straat over ruwheden van straatverf in verband met uitglijgevaar. En in een project waar ik een hek wilde plaatsen leerde ik over de oversteekbaarheid van wegen voor egels en andere kleine dieren. Al dit soort expertises en de volledige context zijn belangrijk voor een succesvol experiment in de praktijk. Al dit afstemmen en rekening houden noem ik ‘dansen met gedrag’.

Heb je aanbevelingen voor andere gemeenten over hoe gedragsexpertise te positioneren binnen de organisatie?

Vaak merk ik dat het oprichten van een ‘gedragsteam’ zoals BIT UK of BIG’R als heilige graal wordt gezien. Dat heeft voordelen, maar om zoiets te starten moet aan veel voorwaarden worden voldaan. Je hebt mensen nodig, legitimiteit, voldoende budget en realistische doelstellingen. Dit is niet de enige manier van gedrag organiseren en ook niet de manier waarop ik het in Utrecht aanpak. Gedrag speelt in alle projecten en beleid een rol. Daarom organiseer ik gedragsexpertise liever bottom-up of decentraal – zo dicht mogelijk bij of zelfs ín de projecten.

Dat doen we bijvoorbeeld door workshops en opleidingen aan te bieden, zichtbaar te zijn en goede voorbeelden te delen, een inloopspreekuur en een simpele aanpak te maken. Wij hebben als basis de DOE MEE-aanpak gekozen.

Het voordeel van decentraal organiseren, is dat we meeliften op het enthousiasme van collega’s en de concrete vraagstukken uit bestaande projecten. Daardoor zijn we ook niet afhankelijk van één pot met geld. Je kan meteen beginnen! Legitimiteit volgt vanzelf en voor goede ideeën is altijd wel budget.

---

Meer weten?

Nieuwsgierig naar de werkzaamheden van Niek bij de Gemeente Utrecht? Hier vind je een overzicht van de projecten waar hij bij betrokken was.
Maar je kunt natuurlijk ook direct contact met hem opnemen, via:

 

Ben je ook betrokken bij een gedragsexperiment, -interventie of -onderzoek en wil je daar eens iets over vertellen? Neem dan contact op met de community manager, Manoe Mesters.