Aanleiding: mondkapjesgebruik in de horeca kon een duwtje gebruiken

Na maandenlange sluiting door corona mochten horecaondernemers hun zaak begin juni 2021 weer geheel openen. Wel met een aantal basismaatregelen. Iedereen moest bijvoorbeeld 1,5 meter afstand houden en een mondkapje dragen tijdens verplaatsingen (naar) binnen. Een uitdaging, want na ruim een jaar in een samenleving met beperkingen te hebben geleefd waren we steeds meer toe aan het normale leven. Hoe ging iedereen zich in de horeca toch aan de coronamaatregelen houden? Dit onderzoek richtte zich specifiek op de mondkapjesmaatregel. Concreet doelgedrag daarbij was: gasten dragen een mondkapje als zij zich (naar) binnen verplaatsen.

Interventie: self-persuasion en salience

Voor de 2 interventies werden de psychologische principes van ‘self-persuasion’ en ‘salience’ in een sympathiek concept gegoten voor horecazaken:

• Self-persuasion (zelfovertuiging) werd toegepast op een bord met de stelling: 'Ik draag een mondkapje omdat…' aangevuld met 5 redenen. Met stickers nodigden we gasten uit om zelf een argument te kiezen. Verder werd het handelingsperspectief toegevoegd: ‘#Zetmop’.
• Salience (opvallendheid) stond centraal op bierviltjes en met de interactieve ‘Kapje op, kapje af’-spelkaarten die op de tafels verspreid lagen. De reminder van het mondkapje werd hiermee op het juiste moment gegeven, namelijk bij het opstaan van tafel. Het spel was een interactieve en positieve herinnering en stimulans. Om weerstand te voorkomen werd een sympathieke benadering gekozen, bijvoorbeeld met een knipoog: ‘Lieve gast’. Gasten kregen een specifieke instructie: ‘opstaan = opdoen’ en ‘binnen = mondkapje op’. Het gevraagde gedrag vergde zo minder mentale capaciteit.

Methode: voor- en nameting met controlegroep

Het onderzoek vond plaats in juni 2021, op de valreep van het afschaffen van de mondkapjesplicht in de horeca. Observanten, onopvallend aanwezig als gasten, turfden het aantal keer dat gasten hun mondkapje opzetten bij verplaatsingen. Er waren 2 experimentele condities en er was een controleconditie met voor- en nameting. In totaal namen 6 horecazaken deel aan de praktijktest.

Resultaat: sterke afname van mondkapjesgebruik is voorkomen

Door de aangekondigde versoepeling werd een sterke afname verwacht van het mondkapjesgebruik in de horeca. Door de interventies is die afname minder sterk gebleken. Zelfs in het weekend waarin de afschaffing van de mondkapjesplicht aangekondigd werd, trad een significant effect op. In de horecazaak met de self-persuasion-techniek was de afname -16 procentpunt ten opzichte van de 0-meting. In de controleconditie (zonder interventie) was die afname -22,9 procentpunt. Ook de salience-­techniek met de bierviltjes en het interactieve spel hield de verwachte daling significant tegen. Het mondkapjesgebruik steeg zelfs licht: +3,8 procentpunt. In de controleconditie was een afname te zien: -14,6 procentpunt. Verder bleek dat gasten beduidend vaker een mondkapje dragen in zaken waar het personeel dat ook doet (62% tegenover 36%). Dit is te verklaren vanuit de sterke werking van de sociale norm.

Impact: inzichten ook toegepast in andere sectoren

Gedurende de coronaperiode verminderde langzaam de naleving van de regels en steeg de weerstand ertegen. Zeker de horeca bleek een uitdagende setting voor de mondkapjesplicht in de binnenruimte. De praktijktest heeft bijgedragen aan inzichten over hoe mensen te verleiden zijn om een mondkapje te dragen. Omdat de mondkapjesplicht in de horeca werd opgeheven, zijn de geleerde lessen daarna benut voor sectoren waar die plicht langer geldig was, zoals het OV.