Aanleiding: besparingsdoelstelling uit het Energieakkoord

De brancheverenigingen NVDE, Netbeheer Nederland, Techniek Nederland en Energie-Nederland sloten in 2017 een convenant met de ministers van EZK en BZK om gezamenlijk 10 PJ (petajoule) aan energiebesparing te stimuleren bij consumenten. De acties die de convenantspartijen in gang zetten, richten zich op eigenaar-bewoners, verenigingen van eigenaars, huurders en klein-zakelijk gebruikers. De veronderstelling is dat meer inzicht in energieverbruik deze groep aanzet tot energiebesparend gedrag.

Interventie: frequente, visuele feedback inclusief bespaartips

De energieleveranciers hebben gewerkt aan een vervanger van het VKO: het Energie Overzicht. Dit overzicht geef consumenten indirect feedback over hun energieverbruik. Het gedragsteam van EZK/LNV heef geadviseerd over de interventies, zoals meer directe feedback. Enkele aanpassingen:

• het Energie Overzicht verschijnt maandelijks, in plaats van voorheen tweemaandelijks met het VKO
• op het Energie Overzicht staat altijd vermeld dat het energieoverzicht bedoeld is de klant te helpen met energiebesparing
• klanten krijgen visuele feedback op hun verbruik, waarmee in één oogopslag duidelijk is of ze meer of minder zijn gaan verbruiken sinds het jaar ervoor. Dit gebeurt met graphics: smileys, vlaggetjes en de kleuren rood/groen
• het energieverbruik van de klant wordt visueel afgezet tegen dat van vergelijkbare huishoudens, meestal in de vorm van staafdiagrammen. Voor gas wordt vergeleken met het gemiddelde van een zelfde type Nederlandse woning (appartement, rijtjeshuis, hoekwoning, vrijstaande woning) en voor elektriciteit wordt vergeleken met gemiddelden van dezelfde gezinsgroote
• klanten krijgen maandelijks bespaartips die passen bij het seizoen. Denk hierbij aan tips om sluipverbruik tegen te gaan, voor isolatie of voor het vervangen van lampen. Ook wordt verwezen naar een consumentensite voor meer informatie over energiebesparing.

Methode: RCT en enquête

Het onderzoek is opgezet als een Randomized Controlled Trial. De vier energieleveranciers die aan het onderzoek meededen – samen goed voor 80% van de markt – hebben elk een controlegroep gevormd van 6.100 klanten die het oude VKO bleven krijgen. Alle andere klanten kregen het verbeterde Energie Overzicht. Hieruit is een vergelijkbare groep getrokken van 6.100 klanten per energieleverancier. Dit is de interventiegroep. De totale steekproef van dit experiment is daarmee 48.800. De meetperiode liep van 1 augustus 2018 tot 31 juli 2019. In die periode van 11 maanden is het energieverbruik (gas en elektra) van de interventiegroep en de controlegroep met elkaar vergeleken. In juni 2019 is daarnaast een enquête afgenomen onder klanten uit het experiment, om beter zicht te krijgen op de factoren die het uiteindelijke resultaat kunnen verklaren.

Resultaat: Energie Overzicht wel bekeken, maar leidt niet tot ander gedrag

Er is geen verschil gevonden in het gas- en elektriciteitsverbruik tussen de controle- en de interventiegroep (zie figuur). De verbeteringen aan het oude VKO en het maandelijks versturen hebben dus geen meetbaar effect gehad op het energieverbruik van huishoudens. Wel blijkt uit de enquêteresultaten dat de interventiegroep het overzicht vaker bekijkt dan de controlegroep. Verder beoordelen huishoudens het nieuwe Energie Overzicht beter dan het oude VKO en geven ze signifcant vaker aan dat het overzicht hen aanzet tot nadenken over verduurzaming en besparing.

Impact: inzicht in hoe nauw feedback luistert

De uitkomst is niet consistent met wat tot nu toe in de internationale literatuur bekend was. Mogelijke verklaringen daarvoor:

• in dit onderzoek is het energieverbruik vergeleken tussen huishoudens die het oude VKO kregen en huishoudens die een verbeterde versie kregen. In de literatuur wordt vaak een groep huishoudens die feedback ontvangt vergeleken met een groep huishoudens die geen feedback ontvangt, waarmee het verschil daar groter is. De Nederlandse situatie is niet goed vergelijkbaar met andere landen. Zo is het Nederlandse beleid al sinds de jaren ’80 gericht op energiebesparing, dit in tegenstelling tot andere landen
• in andere studies staat vaak informatie over andere huishoudens in de buurt centraal, bijvoorbeeld een vergelijking met de meest ‘efficiënte buren’. In deze studie was alleen een algemene vergelijking met een gemiddeld huishouden mogelijk.

Ook al waren de resultaten niet zoals gehoopt, geef het onderzoek wel aan hoe waardevol een effectmeting is en dat simpelweg meer feedback geven niet direct tot gedragsverandering leidt. De vormgeving van die feedback luistert nauw. We verwachten meer impact van feedback in combinatie met aanvullende maatregelen gericht op het stimuleren van de verduurzaming van de woning.